Кургак учукту айыктыруу

КЫСКАЧА МААЛЫМАТ

USAIDдин «Кургак учукту айыктыруу» долбоору дарыдармектерге туруктуу кургак учук менен ооруган адамдарды диагностикалоодо жана дарылоодо Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнө көмөк көрсөтөт. Долбоордун максаты - акыркы эл аралык сунуштамаларга ылайык кургак учукка каршы күрөшүүнү жакшыртуу үчүн системаларды, инструменттерди, ресурстарды жана адамдык потенциалды бекемдөө.

НЕГИЗГИ ЖЕТИШКЕНДИКТЕР

Дары-дармектерге туруктуу кургак учук (ДТ-КУ) учурларын аныктоону жакшыртуу. Милдет – лабораториялык жана диагностикалык кызмат көрсөтүү системасын күчөтүү, жамааттардагы жана медициналык мекемелердеги КУнун жаңы учурларын аныктоо жана контакттарды териштирүү мүмкүнчүлүгүн кеңейтүү. 

• Долбоор Чүй, Нарын, Талас жана Баткен облустарындагы жана Бишкек ш. Ленин районундагы лабораторияларды реструктуризациялоонун жана оптимизациялоонун эсебинен КУну диагностикалоону жакшыртууга жардам берди. Долбоор кагаздан санариптик технологияларга өтүүнү жеңилдетүү жана сапатты башкаруу системасын жана биологиялык үлгүлөрдүн кургак учукту ташуу системасын түзүүнү колдоду. Бул какырыктын үлгүлөрүнүн 90% үч күндүк стандартка жеткирүүгө жана текшерүүгө алып келди.
• Долбоор жаңы муундагы тестирлөө технологиясын жана диагностикалык куралдарды Улуттук референс-лаборатория (УРЛ) балдар арасында кургак учуктун диагностикасы үчүн балдардын заңын изилдөө методу үчүн валидациялоо протоколу колдоо аркылуу киргизди. Бул балдарда кургак учукка текшерүүнү жеңилдетет жана балдар үчүн ыңгайлуу кылат.
• Долбоордун колдоосунун аркасында УРЛ ISO 15189 стандарты боюнча аккредитациядан өттү жана микроскопия, дарыларга сезгичтигин тестирлөө (ДСТ) жана молекулярдык-генетикалык изилдөөлөр боюнча жүргүзгөн Борбордук Азиядагы биринчи аккредиттелген лаборатория болуп калды.
• USAID медициналык маалыматты натыйжалуураак башкаруу үчүн саламаттыкты сактоо тутумунда санариптик чечимдерди ишке ашырууну колдоону улантууда. Долбоордун колдоосу аркылуу азыр өлкө боюнча 131 медициналык мекемеси кургак учукка каршы тесттин реалдуу убакытта жыйынтыктарын алуу жана бөлүшүү үчүн лабораториялык маалыматтарды башкаруунун маалымат тутумуна кирүү мүмкүнчүлүгүнө ээ. «Кургак учукту айыктыруу» долбоору система ошондой эле COVID-19ду тестирлөөгө ылайыкташтырды, бул пандемияга каршы күрөшүүдө чоң салым болду. Кыргызстандын өкмөтү системанын салымын жана ийкемдүүлүгүн таанылып, өлкөнүн эң ири медициналык мекемеси болгон Улуттук госпиталдан баштап саламаттыкты сактоо системасына киргизүү үчүн системаны кабыл алды.
• Долбоор кургак учук менен ооругандарды натыйжалуу аныктоо боюнча улуттук аракеттерди колдоону улантууда. Кабыл алынган бейтаптардын арасында кургак учуктун белгилерин аныктоо жана аларды текшерүүгө жөнөтүү үчүн Чүй, Нарын жана Баткен облустарындагы 12 жалпы стационарда КУ учурларын активдүү аныктоо протоколу ишке ашырылды: кабыл алынган бейтаптардын 100% кургак учукка текшерилип, бардык диагнозу коюлган бейтаптар дарыланууну баштаган.
• Долбоор Чүй, Нарын жана Баткен облустарында кургак учук менен ооругандар менен байланышта болгондорду аныктоо үчүн байланышты иликтөөнүн күчөтүлгөн процессин кеңейтти. Натыйжада индекстик учурлардын 100% эпидемиологиялык иликтөө менен камтылган.
• «Кургак учукту айыктыруу» долбоордун алкагында максаттуу райондордон 30,800 ден соолукту чыңдоо кабинеттеринин адистери, жамаатардын жана диний лидерлери жана ыктыярчылар КУ маселелери боюнча окутулду. Андан кийин окутулгандар кургак учук боюнча маалымдуулукту жогорулатуу жана бейтаптарга карата стигманы жана дискриминацияны азайтуу үчүн маалымат сессияларын өткөрүштү, бүткүл өлкө боюнча дээрлик 1,4 миллион адамга жетти.

ДТ-КУ менен ооруган бейтаптарды дарылоону жакшыртуу. Милдет – бардык бейтаптарды туура дарылоо схемасын колдонуп сапаттуу препараттар менен дарылоого жана көрсөтмөлөргө ылайык бейтаптардын дарылануусун аяктоого көмөктөшүү.

• «Кургак учукту айыктыруу» долбоору ДТ-КУнун диагностикалоого жана дарылоого, дары-дармек менджментине, инфекцияны көзөмөлдөөгө жана бейтаптар менен иштөөгө (КУ учурун башкаруу) байланыштуу клиникалык протоколдорду, колдонмолорду жана стратегияларды иштеп чыгууга жардам берди. Алар Саламаттыкты сактоо министрлиги тарабынан бекитилди.
• Кургак учук менен ооругандарды башкаруу КУ боюнча консилиумдун жаңыланган моделиунун, жаңы колдонмолордун жана протоколдордун жана кургак учук менен ооруган учурлардын үзгүлтүксүз клиникалык мониторингинин негизинде жакшырды.
• Бардык кургак учукка каршы ооруканалар жана 91 баштапкы медициналык-санитардык жардам көрсөтүү мекемеси долбоор тарабынан иштелип чыккан медициналык маалымат системаларында бейтаптардын электрондук маалыматтарын жүргүзүшөт. Саламаттыкты сактоо министрлиги саламаттыкты сактоо тутумундагы мекемелерде ишке киргизүү үчүн бейтаптардын тарыхын сактоо жана жүргүзүшөө үчүн электрондук системаны кабыл алды.
• Кургак учук менен ооруган 2 100гө жакын бейтапка жарандык коом уюмдары, жергиликтүү бийлик органдары жана жергиликтүү жамааттар аркылуу психосоциалдык колдоо көрсөтүлдү, тамак-аш азыктары, гигиеналык пакеттер жана/же финансылык жардам берилди.

ДТ-КУну алдын алуу. Милдет – медициналык мекемелерде жана лабораторияларда инфекцияны көзөмөлдөөнү жана алдын алууну жакшыртуу жана КУну алдын алуу, аныктоо жана дарылоо жаатында бейтаптардын, медициналык кызмат көрсөтүүчүлөрдүн жана тобокелдик тобундагы адамдардын жүрүм-турумун өзгөртүү. 

• «Кургак учукту айыктыруу» долбоору латенттик кургак учук инфекциясын коштоо боюнча клиникалык колдонмолорду Кыргызстанда биринчи жолу иштеп чыгууда пионер болуп саналат. Долбоордун колдоосунун аркасында инфекциялык контролдоо жана алдын алуу боюнча колдонмо боюнча колдонмо 10 жылдан бери биринчи жолу каралып чыкты.
• Долбоор Талас, Нарын жана Баткен облустарындагы кургак учукка каршы күрөшүү борборлоруна инфекцияны көзөмөлдөө чараларын жакшыртууга жардам берди. Пилоттук райондордо ооруканага жаткыруу узактыгы 12%га кыскарды (орточо пилоттук долбоор боюнча) жана өлкө боюнча орточо 15%га төмөн.
• Долбоор кургак учук менен ооругандарды текшерүүдөн өтүүгө, дарыланууга дем берүү жана ооругандарга колдоо көрсөтүү аркылуу бейтаптардын жана алардын жамааттарынын жүрүм-турумун өзгөртүүгө жардам берүү багытында иштерди жүргүзүүдө. Бул аракеттин алкагында долбоор бейтаптардын, алардын үй-бүлөлөрүнүн жана коомчулуктун окуяларын көрсөткөн 28 видеороликти даярдаган. Бул видеороликтер жалпыга маалымдоо каражаттарында жана социалдык тармактарда, ошондой эле долбоордун өнөктөштөрү жана субгранттары аркылуу максаттуу аудиторияга көрсөтүлүүдө.

Жагымдуу чөйрөнү жакшыртуу. Милдет – КУга карата саясатты өркүндөтүү, кургак учукка каршы күрөшүү кызмат көрсөтүүлөрдүн каржылоосун оптималдаштыруу, чечим кабыл алуу үчүн КУ жөнүндө маалыматтарды пайдаланууну жакшыртуу, кодулоону жана басмырлоону азайтуу. 

• Долбоор өкмөт менен бирдикте КУну дарылоо жана алдын алуу боюнча саясатты, анын ичинде айрым финансылык механизмдерди өркүндөтүүнүн үстүндө иштейт. Долбоор 31 ченемдик документти кабыл алууга, төрт облустук жана Бишкек шаарындык кургак учукка каршы күрөшүү кызматтарын реформалоого, 2022-2026-жылдарга «Кургак учук-VI» улуттук программасын иштеп чыгууга жана кургак учук боюнча жаңы жоболор менен Коомдук саламаттыкты сактоо мыйзамын кайра карап чыгууга жардам берди. 
• Долбоор 2019-жылдан бери мамлекеттик Милдеттүү медициналык камсыздандыруу фонду (ММКФ) менен КУну дарылоонун, мисалы, какырыктын үлгүлөрүн лабораторияларга жеткирүү сыяктуу, кургак учукка каршы кызмат көрсөтүүнү баштапкы деңгээлде координациялоо жана ийгиликтүү дарыланган кургак учук учурлары үчүн дем берүүчү төлөм ар турдуу аспектилерди каржылоо механизмдерин иштеп чыгуу боюнча иш алып барууда. Каржылоонун бул ыкмалары институтташтырылган жана ММКФнун бюджети жөнүндө мыйзамда бекитилген. Долбоорду пропагандалоонун натыйжасында кургак учукка каршы кызматтарды оптималдаштыруудан үнөмдөлгөн акча кургак учукка каршы улуттук программага кайра инвестицияланган.
• Долбоор Кургак учукка каршы улуттук программага (УКП) жана Республикалык ден соолукту чыңдоо борборуна УКП жана башка кызыкдар тараптар аркылуу КУ боюнча макулдашылган маалыматты жайылтууну жана кодулоо менен басмырлоону азайтуу боюнча аракеттерди координациялоо үчүн социалдык жана жүрүм-турумду өзгөртүү боюнча жылдык иш планын иштеп чыгууда техникалык колдоо көрсөттү.

Гендердик теңчилик, аялдардын укуктарын жана мүмкүнчүлүктөрүн кеңейтүү

• Бардык окуу семинарларында «Кургак учукту айыктыруу» долбоору КУну диагностикалоонун жана дарылоонун гендердик аспектилерине өзгөчө басым жасайт, мисалы, аялдар жана эркектер үчүн медициналык жардам алуудагы тоскоолдуктар жана консультация берүү ыкмалары. Үч жылдын ичинде 5 100дөн ашуун медицина кызматкери КУ менен ооруган аялдарга жана эркектерге консультация берүү боюнча ар кандай ыкмаларды камтыган тренингдерге катышты. Долбоордун алкагында 30 800 айылдык ден соолук комитеттеринин мүчөлөрү, ден соолукту чыңдоо кабинеттеринин адистери, жамаатардын жана диний лидерлери, ыктыярчылар жана башка адамдар окутулду. Долбоор өткөргөн тренингдерге катышкандардын басымдуу бөлүгүн аялдар түзөт.

____

Долбоордун мөөнөтү:  июль 2019-ж. – июль 2024-ж.

Бюджет: $20.2 млн АКШ доллары

Долбоорду ишке ашырган уюм: JSI, University Research Co., LLC (URC) жана АКШ Фармакопеясы (USP) менен бирдикте

Негизги өнөктөштөр: Улуттук кургак учукка каршы программасы (УКП), Саламаттык сактоо министрлиги (ССМ), Милдеттүү медициналык камсыздандыруу фонду (ММКФ)

Байланыш маалыматы: Айнура Ибраимова, долбоордун директор, ainura_ibraimova@kg.jsi.com